Shower Boys

Από τη Μαρία Λεωνίδα, Σκηνοθέτη, Διευθύντρια του Καρπού

Ευτυχώς πολλοί βρέθηκαν να ρίξουν φως στην συζήτηση που προέκυψε με την ταινία “Shower boys”. Από τον δημοσιογραφικό χώρο η Ελβίρα Κρίθαρη (Καθημερινή, 26/5/23) ανοίγει ορθά το παράθυρο στην σεξουαλική διαπαιδαγώγηση με έγκριτα σχόλια ειδικών και το ECFA (European Childrens’ Film Association)  σαφώς κατοχυρώνει την ταινία τόσο ως καλλιτεχνικό έργο όσο και ως οπτικοακουστικό προϊόν που μπορεί να απευθυνθεί σε παιδιά αυτής της ηλικίας πανευρωπαικά. Διαπιστώνω όμως δύο σημαντικές παραλείψεις της σχετικής post-ολογίας και αρθρογραφίας όλων των ημερών:

1. στο πώς τελικά προτείνουμε ως ειδικοί να βλέπουμε ταινίες ιδιαίτερα με παιδιά – αλλά όχι μόνο: εφήβους, φοιτητές αλλά και με φίλους.

2. στο διαχρονικό ρόλο των ΜΜΕ και της εκάστοτε λαϊκής κουλτούρας (pop culture) σε σχέση με το πώς αντιμετωπίστηκαν διάφορες τέχνες και επικινωνιακά εργαλεία (κόμικς, τηλεόραση, internet). Τελικά παράγοντες ανησυχίας ή διαμόρφωσης ερεθισμάτων για τα νεαρά παιδιά; Κινδυνολόγοι υπήρξαν πάντα…

Ας μην ξεχνάμε πώς τα κόμικ, η πιο απλή, δισδιάστατη μορφή εικονογραφημένων ιστοριών, έχουν περάσει από ποικίλες ταυτότητες: τη δεκαετία του 20’ κατοχυρώνονται στις ενήλικες εφημερίδες, τη δεκαετία του 40’ αξιοποιήθηκαν ως εργαλείο προπαγάνδας για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τις δεκαετίες 50-60’ βρέθηκαν στο στόχαστρο όσων νοιαζόντουσαν για την “σωστή” διαπαιδαγώγιση και ανατροφή των παιδιών, ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι ήρωες και οι σχέσεις τους θεωρήθηκαν στοιχείο διαφθοράς και αμφιλεγόμενων προτύπων για τα παιδιά τότε.

Εγείραν συζητήσεις για το αν αποτελούν ένα ωφέλιμο ερέθισμα για το νεανικό κοινό. Τώρα όμως; Εδώ και 20-30 χρόνια τα χαιρετίζουμε και τα “χαιδεύουμε” όλοι οι γονείς και εκπαιδευτικοί ως σημείο σύνδεσης με τα παιδιά, ως καλή ιδέα για δώρο γενεθλίων, ως ένα παράθυρο προς το βιβλίο ή ως αξιόλογη επαγγελματική / καλλιτεχνική δεξιότητα αλλά και ως αναγνωρισμένο τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Και για να γίνω πιο προσωπική: εμένα εκτός από το να ταξιδεύω με το μυαλό μου και να χαμογελάω, με βοήθησαν να αναρωτηθώ και ίσως να διαπαιδαγωγηθώ σεξουαλικά όταν κρυφά διάβαζα τα κόμικ και τα περιοδικά του αδερφού μου τα μεσημέρια πριν εκείνος έρθει από το σχολείο και η μητέρα μου κοιμόταν ήσυχη!

Πολύ μεγαλύτερες διαμάχες προκάλεσε η Τηλεόραση ως μέσο προβολής αφηγήσεων, εικόνων και προτύπων από το 1960 και μέχρι σίγουρα τη δεκαετία του 2000’. Τεράστιο θέμα για το οποίο με ιδρώτα γράφτηκαν πολλά βιβλία από μελετητές για τις επιπτώσεις των εκπομπών κάθε είδους, το χρόνο παρακολούθησης, το είδος των σεναρίων και ιστοριών κλπ (ενδεικτικά και με ακόλουθη βιβλιογραφία: Buckingham, D. (2009). Children and Television. In: Qvortrup, J., Corsaro, W.A., Honig, MS. (eds) The Palgrave Handbook of Childhood Studies. Palgrave Macmillan, London. https://doi.org/10.1007/978-0-230-27468-6_24

Όμως, ο 20ος αιώνας ήταν τόσο ευρηματικός! Ακολούθησε ο γνώριμος διάλογος και η πολυσχιδής έρευνα για το ρόλο του Διαδικτύου του πιο καταιγιστικού, πανανθρώπινου μέσου προβολής ιστοριών και μηνυμάτων, για όλα τα παιδιά- ημών μη εξαιρουμένων.

Σε αυτό το πλαίσιο ο Κινηματογράφος με Κ κεφαλαίο, στον όποιο ανήκει η συγκεκριμένη ταινία, έχει διαφύγει αρκετά αυτής της συζήτησης με εξαίρεση συγκεκριμένες περιπτώσεις. Προσπάθεια διαφύλαξης των άγουρων ματιών και αυτιών υπήρξαν οι εθνικές οριοθετήσεις τύπου “κατάλληλο από 12/ 16 ετών” κλπ άσχετα αν τελικά αυτή η κανονικοποίηση, έγινε με σύνεση, συντηρητισμό ή παιδαγωγικό σκεπτικό και αν τηρήθηκε.

Και για να γίνω πάλι προσωπική; Χριστούγεννα του 2014 πήγα τα παιδιά μου (σε ηλικία Δημοτικού) με φίλους στην ουγγρική ταινία “Λευκός θεός” . Ήρωες – εκτός από μία κόρη και τον πατέρα της-, ήταν μία αγέλη σκυλιών και ο αρχηγός της, που έρχονται αντιμέτωποι με τους ανθρώπους. “Η ταινία είναι περισσότερο μία παραβολή, μια κριτική πάνω σε μια μελλοντική Ουγγαρία, όπου τυπικά μια μικρή ομάδα επιβάλλεται πάνω στη γενικότερη μάζα. Αυτό αφορά και την ίδια την Ευρώπη.” Δεν νομίζω πως τα κατάφερα να δώσω πολλά ερεθίσματα τότε στον μικρό μου γιο – και δικαίως στο ταμείο με ρώτησαν αν είμαι η κηδεμόνας και ότι θα έχω την ευθύνη- αλλά οι δύο μεγαλύτεροι εντυπωσιάστηκαν με το ρόλο των σκυλιών στην ταινία, τη βία και τις σχέσεις τους με τους ανθρώπους, κάτι που συζητήσαμε μετά με το σχετικό σουβλάκι!

Φτάνοντας στο Shower boys, εδώ αποκαλύφθηκε νομίζω η έλλειψη μίας κατοχυρωμένης αντίληψης για την κοινωνική και κινηματογραφική παιδεία που χρειαζόμαστε. Τον τρόπο δηλαδή που ΜΠΟΡΟΥΝ οι ταινίες να παίξουν όταν γίνουν αφορμή συζήτησης και διαλόγου, μετά την προβολή τους με συγκεκριμένο τρόπο και μεθοδολογία. Αυτή την πρεσβεύουμε εδώ και χρόνια μαζί με τον Μένη Θεοδωρίδη, τόσο στο Αναλυτικό πρόγραμμα για την Οπτικοακουστική παιδεία (2012/ ανάθεση από το ΙΕΠ), όσο και στη βραβευμένη δράση Κινηματογραφικής κριτικής “Δική μου Γνώμη” (2015-17). Θεωρούμε πως η κάθε ταινία μπορεί να είναι ένα “δώρο” στην τάξη που μας ανοίγει πολλά πεδία συζήτησης και δραστηριοτήτων από μικρές ηλικίες ακόμα.

Η θέαση με παιδιά και νέους, εντάσσεται σε μία προσέγγιση όπου η ταινία ως πολιτισμικό αγαθό μπορεί να θέσει ερωτήματα προς συζήτηση και να συγκριθεί με άλλα σχετικά έργα. Αρκεί να θέσουμε τα ζητήματα με κριτική σκέψη και προσεκτικό βλέμμα στην εκάστοτε ταινία. Να μερικά παραδείγματα:

1. Η κάθε ταινία εκφράζει την εποχή και τον γεωγραφικό τόπο που την παράγει (Τι κοινωνία, τι οικογένειες παρουσιάζονται εδώ; Βλέπουμε ομοιότητες/ διαφορές με τις δικές μας ή με άλλες που γνωρίζουμε;)

2. Η ταινία εκφράζει τη δημιουργική ομάδα (Σενάριο/ Σκηνοθεσία κλπ) και την ιστορία που είχε την ΑΝΑΓΚΗ να μοιραστεί με μας ( Γιατί εδώ ο Σκηνοθέτης βάζει τα δύο αγόρια να ανταγωνίζονται; Τι είδους “παιχνίδια” παίζουν; Αυτά τα “στοιχήματα” αφορούν όλες τις ηλικίες; όλα τα φύλα; κλπ) Άραγε ήταν μία παιδική του ανάμνηση; Εμείς έχουμε τέτοιες ιστορίες φιλίας να μοιραστούμε;

3. Ποιοί είναι οι χαρακτήρες και ποιος ο ρόλος του ήχου στην ταινία για αυτούς : πόσους και ποιους  ενήλικες βλέπουμε στην ταινία; Υπάρχουν και άλλοι, και τι ρόλο παίζουν; Πώς μαθαίνουμε για αυτούς;

4. Τι μου άρεσε αλλά και τι δεν κατάλαβα στην ταινία; Τι με παραξένεψε και θέλω να το συζητήσω;

5. Θα την σύστηνα στον καλυτερό μου φίλο/η στους γονείς μου; Γιατί/ όχι;

Ολα τα παραπάνω στοχεύουν να θέσουν την αξία όχι απλά της ταινίας ως καλλιτεχνικής παραγωγής κατάλληλης ή ακατάλληλης αλλά να δείξουν πως οι εικονογραφημένες ιστορίες που μας περιτρυγυρίζουν, είτε στατικές σε σελίδες είτε κινούμενες με τεράστιες ταχύτητες στα κινητά μας, είναι ένα πεδίο εξερεύνησης της κοινωνίας μας και της ηθικής της που με τον κατάλληλο χειρισμό από γονείς και εκπαιδευτικούς θα ενδυναμώσει τα παιδιά μας. Ενα υποτυπώδες, φιλί των 10 δευτερολέπτων κατά τη διάρκεια του οποίου τα φιλαράκια μιλούσαν κι όλας (!) ήταν απλά ένας αποδιοπομπαίος τράγος. Γιατί να μην συζητήσουμε για τον χαρακτήρα του προπονητή; Γιατί δεν μας ενόχλησε το ότι τα παιδιά βάζουν στοιχήματα “ανδρείας”; Και μέχρι πού θα φτάσεουν αυτά; Η’ το ότι οι δύο πατεράδες ενώ διαφωνούν, “κλείνουν”  το θέμα;

Και για να γίνω και πάλι προσωπική και να συνδέσω το θέμα με τα έμφυλα στερεότυπα που μας κηνυγούν ακόμα, εντός και εκτός Πανελληνίων εξετάσεων: στην οικογένειά μας, ως γονείς 2 αγοριών, επενδύσαμε τόσο σε Συλλόγους μπάσκετ και πισίνας όσο και ενόργανης γυμναστικής όπου ο γιος μας ήταν δυστυχώς το 1 από τα 3 αγόρια σε 12 κορίτσια.

Κι εγώ άνοιξα πολλές φορές την ντουλάπα μου για να βρω πουκάμισα και φούστες, σακάκια ή κολητά μακρυμάνικα για να εξυπηρετήσω ή να ενθαρρύνω ιδέες μεταμφίεσης που προέκυπταν. Είτε για απόκριες, είτε για παιχνίδι, είτε για σχολικά project.

Αυτό που μας διδάσκει η τέχνη στην εκπαίδευση είναι τελικά ότι τα παιδιά πλουταίνουν όταν έρχονται αντιμέτωπα με ποικίλες εκδοχές και μπαίνουν στη διαδικασία να δίνουν μορφή στις ιδέες.

Υ.Γ. επειδή αρκετοί ίσως δεν έχουν δει την τανία και απλά διαβάζουν σχόλια, ιδού: